Đau Lưng Do Tuổi Tác và Mất Cân Bằng Cơ Thể: Nguyên Nhân & Cách Phòng Ngừa (bài 11)

Cột sống con người chịu áp lực không chỉ từ trọng lượng cơ thể mà còn từ các hoạt động hằng ngày, thói quen vận động và lão hóa tự nhiên. Những vấn đề như thoái hóa khớp, viêm xương khớp, mất cân bằng cơ thể và sai lệch tư thế đều góp phần làm gia tăng các cơn đau lưng. Bài viết này sẽ phân tích nguyên nhân, hậu quả và cách phòng ngừa đau lưng một cách khoa học, dễ hiểu, giúp người đọc có thể áp dụng ngay trong cuộc sống hằng ngày.

Viêm xương khớp - Sự hao mòn của thời gian

Viêm xương khớp và tuổi tác

Trong quá khứ, viêm xương khớp (thoái hóa khớp) thường gắn liền với tuổi thọ. Khi chưa có vắc-xin, kháng sinh và tiến bộ y học, con người thường tử vong sớm do bệnh tật, và những người sống lâu hiếm khi tránh khỏi tình trạng thoái hóa khớp.

• Viêm xương khớp xảy ra do hao mòn khớp theo thời gian.
• Càng lớn tuổi, sự bào mòn bề mặt khớp càng rõ rệt, gây cứng khớp và đau nhức.

Quá trình “rỉ sét” khớp và tác động của vận động

Thoái hóa khớp không xảy ra đột ngột mà diễn ra từ rất sớm, nhưng chỉ khi tổn thương đủ lớn, cơn đau mới xuất hiện.

• Ít vận động khiến khớp bị “rỉ sét”: Các khớp cần di chuyển để bôi trơn và duy trì tính linh hoạt. Nếu không, ma sát tăng lên, tạo mô xương thay thế (gai xương), làm giảm sự linh hoạt của khớp.
• Sự mất cân bằng lực tác động: Khi một bên khớp chịu nhiều áp lực hơn bên còn lại, sự phát triển mô xương không đồng đều dẫn đến đau đớn.
• Lối sống ít vận động càng làm tình trạng xấu đi: Việc không vận động đúng cách làm xương khớp mất đi khả năng thích nghi và ngày càng thoái hóa nhanh hơn.

Ví dụ:

• Những người lớn tuổi thường cảm thấy cứng khớp vào buổi sáng do dịch khớp ít được kích hoạt trong lúc ngủ.
• Một người ngồi lâu trong tư thế sai có thể bị mất cân bằng cột sống, gây đau nhức kéo dài.

Hệ quả của mất cân bằng vận động

Mất cân đối trong chuyển động hàng ngày

Cơ thể con người không hoàn toàn đối xứng, nhưng sự mất cân bằng trong vận động lặp đi lặp lại có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng.

• Mang đồ vật một bên lâu ngày: Nếu bạn thường xuyên mang túi xách, vali hoặc bế em bé ở một bên, cơ bắp hai bên sẽ phát triển không đồng đều, gây lệch cột sống.
• Chân chịu tải nhiều hơn: Khi đi cầu thang, bạn có thể nhận ra mình luôn dùng một chân để bước trước. Sự khác biệt này có thể làm tăng áp lực lên một bên cơ thể.
• Thể thao không đối xứng: Các môn thể thao như quần vợt, golf, hoặc bóng đá đều có xu hướng sử dụng một bên cơ thể nhiều hơn, làm trầm trọng thêm sự mất cân bằng cơ bắp.

Ví dụ:

• Một người thường xuyên mang túi xách nặng ở vai phải có thể bị lệch vai, dẫn đến đau cổ và cột sống.
• Một vận động viên tennis thuận tay phải có thể phát triển cơ tay phải nhiều hơn, nhưng nếu không có bài tập bù trừ, cột sống có thể bị vặn lệch theo thời gian.

Ảnh hưởng lên cột sống và hệ thần kinh

Bất kỳ sự mất cân bằng nào trong cơ thể đều sẽ ảnh hưởng đến cột sống, nơi kết nối với hệ thần kinh trung ương.

• Nếu một khớp hông hoặc đầu gối bị đau, cơ thể sẽ tự động bù trừ bằng cách dồn lực sang bên còn lại. Điều này làm căng thẳng cột sống, đặc biệt ở vùng thắt lưng (L4-L5, L5-S1), nơi dễ bị thoát vị đĩa đệm.
• Đau thần kinh tọa: Khi đốt sống thắt lưng chịu áp lực không đồng đều, dây thần kinh tọa có thể bị chèn ép, gây đau lan xuống chân.
• Thoái hóa đốt sống cổ: Đầu người khá nặng (trung bình 4-5 kg), và cổ phải chịu toàn bộ trọng lượng này khi thẳng đứng. Nếu tư thế sai, áp lực lên cột sống cổ sẽ tăng cao, gây đau mỏi kéo dài.

Ví dụ:

• Dân văn phòng thường bị đau cổ do nhìn màn hình máy tính quá lâu mà không điều chỉnh tư thế đúng.
• Lái xe đường dài có thể bị thoái hóa cột sống cổ do căng thẳng liên tục khi nhìn thẳng trong thời gian dài.

Phòng ngừa và điều chỉnh cân bằng cơ thể

Điều chỉnh tư thế và thói quen sinh hoạt

• Đổi bên khi mang đồ nặng: Nếu bạn thường mang túi xách một bên, hãy đổi bên thường xuyên hoặc sử dụng balo để phân bổ đều trọng lượng.
• Điều chỉnh tư thế ngồi: Luôn giữ lưng thẳng, đặt chân bằng phẳng trên mặt đất khi ngồi làm việc để giảm áp lực lên cột sống.
• Sử dụng dụng cụ hỗ trợ hợp lý: Dùng vali có bánh xe, dây đeo vai chéo để giảm gánh nặng cho cơ thể.

Tập luyện đúng cách để cân bằng cơ thể

Để tránh mất cân đối cơ bắp và bảo vệ cột sống, hãy bổ sung các bài tập hỗ trợ:

Bài tập kéo giãn lưng (Cat-Cow Stretch)

Giúp cải thiện sự linh hoạt và giảm căng thẳng cho cột sống.

Cách thực hiện:

1. Vào tư thế chuẩn bị: Quỳ trên sàn với hai tay và hai đầu gối chống xuống, giữ lưng thẳng. Hai tay đặt ngay dưới vai, đầu gối đặt ngay dưới hông. Ngón chân có thể duỗi hoặc chống tùy theo cảm giác thoải mái.

Bài tập đối xứng cơ thể

Nếu chơi thể thao không đối xứng (golf, tennis), cần tập bài tập bù trừ cho bên còn lại để giữ cân bằng.

Bài tập Plank

Giúp tăng cường cơ bụng mà không làm cong lưng quá mức.

Cách thực hiện:

1. Tư thế chuẩn bị: Nằm sấp, chống hai cẳng tay xuống sàn, khuỷu tay đặt ngay dưới vai. Hai chân duỗi thẳng, mũi chân chống xuống sàn. Giữ cơ thể thành một đường thẳng từ đầu đến gót chân.
2. Cách thực hiện: Siết chặt cơ bụng và cơ mông để giữ thân người ổn định. Giữ lưng thẳng, không cong lên hoặc võng xuống. Mắt nhìn xuống sàn để cổ ở vị trí trung lập. Hít thở đều, duy trì tư thế trong khoảng 20-60 giây tùy vào sức bền.
3. Lưu ý để tránh sai lầm: Không võng lưng, không nhô mông quá cao, không nín thở.
4. Biến thể nâng cao: Plank bên, Plank nâng chân, Plank động.

Tập plank đều đặn giúp săn chắc cơ bụng, cải thiện tư thế và giảm đau lưng.

Bài tập Dead Bug

Tăng cường cơ bụng và ổn định khớp chậu.

Cách thực hiện:

1. Nằm ngửa, hai chân co 90 độ, hai tay đưa thẳng lên.
2. Duỗi chân phải và tay trái cùng lúc, giữ lưng áp sàn.
3. Quay về vị trí ban đầu, đổi bên.
4. Lặp lại 10 lần mỗi bên.

Bài tập Bird-Dog (Chó săn chim)

Bài tập Bird-dog giúp cơ bụng và lưng phối hợp tốt hơn, giảm nguy cơ đau lưng.

Cách thực hiện:

1. Quỳ trên tay và đầu gối.
2. Duỗi thẳng tay phải và chân trái cùng lúc, giữ 5 giây rồi đổi bên.
3. Lặp lại 10 lần mỗi bên.

Kết luận: Học cách phòng ngừa để sống khỏe

Cột sống là trụ cột của cơ thể, và sự hao mòn của nó là không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, chúng ta có thể làm chậm quá trình thoái hóa và giảm đau lưng bằng cách duy trì thói quen vận động hợp lý, tập luyện đúng cách và điều chỉnh tư thế. Những điều chỉnh nhỏ trong sinh hoạt hằng ngày có thể giúp bảo vệ cột sống khỏi những tác động tiêu cực của tuổi tác, giúp bạn duy trì sự linh hoạt và khỏe mạnh trong suốt cuộc đời.

Tham khảo thêm thông tin từ chuyên gia:

• Nhà Cảm xạ học Dr. Dư Quang Châu - GS.TS Y Dược Học Cổ truyền
• Sản phẩm hỗ trợ giảm đau: Cặp Đá Diệu Kỳ.