Siêu Tâm Lý Học – Từ Bình Diện Cảm Nhận Đến Khung Trắc Nghiệm Khoa Học (Bài 03)

Thứ sáu - 17/10/2025 15:12

Trong hành trình truy tìm giới hạn nhận thức của con người, siêu tâm lý học (parapsychology) nổi lên như một ngành khoa học dũng cảm và tinh tế, tìm hiểu những hiện tượng có vẻ siêu nhiên nhưng vẫn được khảo sát bằng các phương pháp thực nghiệm chặt chẽ. Dẫu không được mọi ngành khoa học chính thống công nhận rộng rãi, siêu tâm lý học vẫn tiếp tục đào sâu vào những trải nghiệm có thật – những khoảnh khắc giao thoa giữa cái đã biết và cái chưa thể gọi tên.

Siêu Tâm Lý Học – Từ Bình Diện Cảm Nhận Đến Khung Trắc Nghiệm Khoa Học (Bài 03)

I. KHI HÌNH THỨC KHÔNG LÀM NÊN BẢN CHẤT: TÍNH CHẤT “BỀ NGOÀI”TRONG PHÂN LOẠI

Một thách thức cốt lõi của siêu tâm lý học là phân định hiện tượng dựa trên “vẻ bề ngoài” – tức là, cách một trải nghiệm được cảm nhận hoặc trình bày như thể nó vượt ngoài khả năng thông thường của giác quan. Tuy nhiên, việc này không tránh khỏi sự nhập nhằng thực tiễn. Ví dụ điển hình là ảo thuật sân khấu: các tiết mục “tâm thuật” có thể được cảm nhận như một hiện tượng siêu nhiên, nhưng bản chất của chúng là kỹ xảo chứ không phải hiện tượng psi.
Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, nếu khán giả tin tưởng rằng họ đang chứng kiến một hiện tượng siêu nhiên – do nhà ảo thuật cố ý trình diễn như một “nhà ngoại cảm” – thì trải nghiệm của khán giả trở thành một dữ liệu hợp lệ trong nghiên cứu siêu tâm lý học. Không phải bản chất thật của hiện tượng, mà nhận thức của người trải nghiệm mới là đối tượng trọng tâm. Nghiên cứu sự tiếp nhận này mang lại giá trị quan trọng trong việc hiểu cách thức tâm trí con người kiến tạo “sự thật” siêu nhiên – từ đó tạo ra điểm gặp gỡ giữa siêu tâm lý học, tâm lý xã hội và xã hội học tri thức.

II. PHẠM VI GIỚI HẠN VÀ TÍNH CHÍNH TRỊ TRONG LỰA CHỌN CHỦ ĐỀ NGHIÊN CỨU

Trong khi công chúng có xu hướng mở rộng phạm vi các hiện tượng “siêu nhiên” – từ chiêm tinh, tiên tri bằng bài Tarot, đến các truyền thuyết về Tam giác Bermuda – thì các nhà siêu tâm lý học hiện đại lại thận trọng hơn nhiều. Những chủ đề quá gắn với huyền học dân gian hoặc thiếu tính kiểm soát thực nghiệm thường bị loại trừ khỏi vùng nghiên cứu nghiêm túc. Không chỉ vì lý do khoa học, mà còn vì mục tiêu bảo vệ tính chính danh mong manh của ngành trong cộng đồng học thuật.
Thay vào đó, siêu tâm lý học hiện đại thường tập trung vào ba lĩnh vực chính:
            1.         Nhận thức ngoại cảm (ESP – Extrasensory Perception)
            2.         Tâm vận động (PK – Psychokinesis)
            3.         Giả thuyết sống sót sau cái chết (Survival Hypothesis)

III. NHẬN THỨC NGOẠI CẢM - KẾT NỐI TÂM TRÍ VƯỢT QUA KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN

Trải nghiệm ngoại cảm là một hiện tượng trong đó người trải nghiệm dường như tiếp nhận thông tin không thông qua các giác quan vật lý đã biết hoặc suy luận logic. Thần giao cách cảm (telepathy), thiên nhãn (clairvoyance), tiên tri (precognition) và hồi tưởng (retrocognition) là những hình thức cụ thể của ESP.
Ví dụ, việc nghĩ đến một người bạn và ngay lập tức nhận được cuộc gọi từ họ có thể đơn giản là trùng hợp – nhưng về mặt bề ngoài, trải nghiệm đó mang dấu vết của một kết nối phi thường giữa hai tâm trí. Chính sự “vẻ ngoài” này – không cần khẳng định hay phủ nhận yếu tố siêu nhiên – trở thành đối tượng khảo sát có giá trị. Các khái niệm như GESP (General ESP) được đưa ra để bao quát các trường hợp không thể phân loại rạch ròi giữa thiên nhãn hay thần giao cách cảm (Rhine, 1948).
Siêu tâm lý học vì thế phát triển một hệ thống thuật ngữ phân biệt rõ ràng giữa “trải nghiệm ngoại cảm” – điều được người ta cảm nhận, và “nhận thức ngoại cảm” – giả thuyết về quá trình siêu nhiên đứng sau trải nghiệm ấy. Chính sự phân biệt tinh tế này giúp duy trì tính khách quan trong nghiên cứu mà không sa vào chủ nghĩa thần bí.

IV. TÂM VẬN ĐỘNG - TÁC ĐỘNG Ý CHÍ LÊN VẬT CHẤT

Tâm vận động (psychokinesis) mô tả các hiện tượng mà suy nghĩ hoặc ý định của con người dường như gây ra thay đổi vật lý không qua trung gian năng lượng đã biết. Từ việc uốn cong thìa, di chuyển vật thể, đến việc đồng hồ ngừng chạy tại thời điểm ai đó qua đời – tất cả đều gợi ý rằng tâm trí có thể can thiệp vào thế giới vật chất theo cách chưa được giải thích.
Mặc dù các ví dụ biểu diễn như của Uri Geller hay Nina Kulagina trở thành biểu tượng văn hóa, giới nghiên cứu nghiêm túc đang chuyển trọng tâm sang các hiện tượng PK vi mô trong môi trường kiểm soát, với sự hỗ trợ của công nghệ đo lường tinh vi. Trong bối cảnh này, thuật ngữ “psi” được đề xuất như một khái niệm trung lập, bao hàm cả ESP và PK – tránh giả định về bản chất siêu nhiên (Thouless & Wiesner, 1948). Khái niệm psi – như chữ “x” trong phương trình đại số – là biểu tượng cho điều chưa biết, đang chờ được khám phá.

V. GIẢ THUYẾT SỐNG SÓT - HÀNH TRÌNH VƯỢT KHỎI BIÊN GIỚI CÁI CHẾT

Lĩnh vực thứ ba – giả thuyết sống sót – đặt ra câu hỏi đầy thách thức: Liệu có một phần nào đó của con người sống tiếp sau cái chết thể xác? Đây là mối quan tâm cốt lõi của các nhà nghiên cứu tâm linh thế kỷ XIX, và cho đến nay, vẫn là trọng tâm của nhiều cuộc khảo cứu nghiêm túc.
Trải nghiệm ra khỏi cơ thể (OBE), hiện hình (apparition), ký ức tiền kiếp, hay cảm giác giao tiếp với linh hồn người đã khuất – tất cả đều là dữ liệu quý giá cho giả thuyết này. Tuy nhiên, thay vì khẳng định niềm tin vào sự sống sau cái chết, các nhà siêu tâm lý học hiện đại chọn cách tiếp cận thận trọng hơn: xem xét các hiện tượng này như những trải nghiệm chủ thể cần giải thích, đồng thời tách biệt cảm nhận cá nhân với khẳng định bản thể học.

VI. KẾT LUẬN: KHOA HỌC CỦA ĐIỀU CHƯA BIẾT - CẦU NỐI GIỮA TÂM LINH VÀ LÝ TRÍ

Siêu tâm lý học không phải là lời khẳng định về sự tồn tại của thế giới siêu nhiên, mà là một nỗ lực khám phá nghiêm túc về những trải nghiệm con người mà khoa học chưa lý giải được. Thay vì chối bỏ chúng, ngành này tiếp cận bằng tinh thần khai sáng: sử dụng các công cụ thực nghiệm, thiết kế phòng thí nghiệm, và các tiêu chuẩn khách quan để truy tìm bản chất thật sự của những điều tưởng chừng kỳ bí.
Ở nơi mà tâm trí và vật chất giao thoa, ở ranh giới giữa sống và chết, giữa cái ngẫu nhiên và cái có ý nghĩa – siêu tâm lý học đang âm thầm đặt những câu hỏi lớn về bản chất của thực tại. Không phải để củng cố đức tin, mà để mở rộng hiểu biết. Không phải để mê hoặc công chúng, mà để khai phóng tư duy.
Nếu khoa học là con tàu vượt đại dương tri thức, thì siêu tâm lý học là radar dò tìm những hòn đảo còn ẩn mình trong sương mù vô thức.

Nhà Cảm xạ học Dr. Dư Quang Châu
GS.TS - Y Dược Học Cổ truyền.

Ý kiến bạn đọc

Bạn cần đăng nhập với tư cách là Thành viên chính thức để có thể bình luận

Những tin mới hơn

Những tin cũ hơn

TẦM NHÌN – SỨ MỆNH – GIÁ TRỊ CỐT LÕI của Viện Phát triển Nguồn nhân lực và Y Dược học Cổ truyền

🔭 TẦM NHÌN Viện Phát triển Nguồn nhân lực và Y Dược học Cổ truyền hướng tới mục tiêu trở thành hệ sinh thái trị liệu và giáo dục y học cổ truyền uy tín hàng đầu Việt Nam, đồng thời lan tỏa phương pháp sống thuận tự nhiên – chữa lành không dùng thuốc ra cộng đồng trong nước và quốc tế. Chúng tôi...