Siêu Tâm Lý Học – Cuộc Truy Tầm Khoa Học Về Những Trải Nghiệm Vượt Ngoài Giác Quan (Bài 02)

Thứ năm - 16/10/2025 04:00

Trong thế giới hiện đại – nơi con người từng bước giải mã gen, điều khiển trí tuệ nhân tạo và mơ ước mở rộng sang các hành tinh khác – vẫn tồn tại một biên giới thẳm sâu mà khoa học chưa thể chạm tới: tâm thức và các trải nghiệm huyền bí mà con người đã ghi nhận suốt hàng ngàn năm. Chính tại vùng ranh giới mong manh giữa cái biết và cái chưa biết, siêu tâm lý học (parapsychology) ra đời như một nỗ lực trí tuệ dũng cảm và khắt khe, nhằm khảo sát một cách có hệ thống những hiện tượng dường như thách thức các định luật của thế giới vật lý.

Siêu Tâm Lý Học – Cuộc Truy Tầm Khoa Học Về Những Trải Nghiệm Vượt Ngoài Giác Quan (Bài 02)

I. TRỌNG TÂM CON NGƯỜI VÀ TÍNH ĐA CHIỀU CỦA TÂM TRÍ

Siêu tâm lý học, như được miêu tả trong các công trình nghiên cứu nghiêm túc, tập trung chủ yếu vào trải nghiệm của con người – bởi vì đó là nơi dữ liệu định tính và định lượng phong phú nhất, phức tạp nhất, và cũng đầy thách thức nhất. Mặc dù đã có những nghiên cứu về khả năng ngoại cảm ở động vật – từ thí nghiệm với chó cho đến các quan sát thực địa với chim bồ câu, cá heo – thì vai trò của các nghiên cứu này chủ yếu là mô hình hóa đơn giản cho hành vi con người, giúp cung cấp cái nhìn so sánh hoặc tiến hóa cho bức tranh nhận thức rộng hơn.
Tuy nhiên, con người – với những lớp lang đan xen của nhận thức, cảm xúc, văn hóa, xã hội, thần kinh và động lực tiềm thức – là một thực thể tâm lý phức tạp đến mức không một trải nghiệm đơn lẻ nào có thể được giải thích trọn vẹn chỉ qua một lăng kính khoa học duy nhất. Và chính điều này khiến siêu tâm lý học trở thành một lĩnh vực vừa thử thách, vừa hấp dẫn tột bậc: Nó không dễ dãi đưa ra những lời giải thỏa mãn, nhưng luôn mở ra những chiều sâu mới mẻ trong việc hiểu về tâm thức con người.

II. TRANH LUẬN VỀ KHÁI NIỆM: KHOA HỌC CỦA CÁI “KHÔNG THỂ” HAY HUYỄN TƯỞNG CỦA NIỀM TIN

Một trong những điểm gây tranh cãi lâu dài chính là định nghĩa khái niệm về siêu tâm lý học. Nhiều người, kể cả trong giới học thuật, cho rằng đây là một lĩnh vực được định nghĩa một cách “phủ định” – tức là, bất kỳ hiện tượng nào không thể giải thích được bởi khoa học hiện tại, đều bị liệt kê vào siêu tâm lý học. Như vậy, nó có vẻ như là “cái thùng chứa của điều chưa biết”, hơn là một lĩnh vực có bản sắc độc lập.
Ví dụ, nhận thức ngoại cảm (ESP) thường được mô tả là “sự tiếp nhận thông tin mà không qua giác quan thông thường và không được suy luận từ kinh nghiệm trước đó.” Nhưng khái niệm “không qua giác quan” lại không phải là một định nghĩa khẳng định mà chỉ mang tính loại trừ – và điều đó khiến ESP dễ bị quy kết là ảo giác, ảo tưởng, hoặc tự lừa dối (Alcock, 2003). Để giải quyết nghịch lý này, một bước tiến quan trọng là: thay vì tìm cách định danh bản chất của các hiện tượng, siêu tâm lý học nên tập trung vào phân tích vẻ ngoài và cách chúng được trải nghiệm, nhằm tìm kiếm dấu vết có thể kiểm chứng trong thực nghiệm.

III. VƯỢT QUA CÁI BÓNG CỦA “SIÊU NHIÊN” ĐỂ KHẲNG ĐỊNH GÍA TRỊ KHOA HỌC

Tài liệu này – và các nhà nghiên cứu đứng sau nó – không xem siêu tâm lý học là một nhánh của nghiên cứu siêu nhiên hay tâm linh theo nghĩa tôn giáo. Trái lại, nó là một ngành khoa học hành vi chuyên tìm hiểu những hiện tượng có vẻ nằm ngoài khả năng con người theo quan niệm khoa học hiện tại. Chính chữ “có vẻ” mới là then chốt – nó không khẳng định, cũng không phủ định, mà mở ra một khả thể nghiên cứu với tinh thần khoa học chân chính.
Một trải nghiệm ESP – ví dụ như biết trước một sự kiện sắp xảy ra – được đưa vào phòng thí nghiệm với thiết kế kiểm soát chặt chẽ: cách ly khỏi các kênh giác quan, loại trừ khả năng suy đoán, giả mạo hay trùng hợp ngẫu nhiên. Nếu vẫn còn hiệu ứng, thì đó là tín hiệu khoa học cần được giải mã – không phải để tôn vinh phép màu, mà để mở rộng biên giới tri thức.

IV. TÍNH TƯƠNG ĐỐI: VĂN HOÁ, THỜI GIAN VÀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA KHOA HỌC

Khái niệm về “siêu nhiên” không chỉ mang tính thời gian mà còn mang đậm tính văn hóa. Trong một số xã hội Á Đông, khả năng ngoại cảm không bị xem là phi tự nhiên – nó được chấp nhận như một phần của năng lực người. Trong khi đó, xã hội phương Tây – vốn chịu ảnh hưởng sâu sắc từ chủ nghĩa duy lý – lại dễ quy chụp những hiện tượng tương tự là mê tín.
Tuy nhiên, bằng cách gắn định nghĩa siêu tâm lý học với những gì chưa thể lý giải bằng khoa học chính thống, ta có thể làm giảm thiểu tính tương đối văn hóa, bởi khoa học – xét cho cùng – là một ngôn ngữ chung mang tính toàn cầu. Hiện tượng có thể bị xem là “siêu nhiên” hôm nay, nhưng nếu ngày mai được lý giải bằng một cơ chế thần kinh học mới – thì nó đơn giản sẽ chuyển từ siêu tâm lý học sang tâm lý học thần kinh. Và chính quá trình chuyển đổi này mới là giá trị cốt lõi của một khoa học chân chính: không bám víu vào khái niệm, mà luôn mở đường cho tri thức.

V. KẾT LUẬN: MỘT KHOA HỌC CỦA TINH THẦN KHAI PHÁ

Siêu tâm lý học không nên – và không thể – được định nghĩa như một nơi trú ẩn của tín ngưỡng, hay một sân chơi của các thuyết âm mưu. Ngược lại, nó là một khoa học đang thành hình – một nỗ lực can đảm của trí tuệ hiện đại nhằm tiếp cận những lớp sâu chưa được khám phá của con người. Nếu được tiếp cận với tinh thần khách quan, không định kiến, siêu tâm lý học có thể mở ra những viễn cảnh mới không chỉ cho tâm lý học, mà cho cả triết học, y học, và công nghệ tương lai.
Không có điều gì thật sự “siêu nhiên” nếu chúng ta hiểu được quy luật của nó. Và chính tại nơi ranh giới giữa lý trí và huyền nhiệm, giữa thực chứng và cảm nghiệm, siêu tâm lý học đang mời gọi chúng ta bước vào một cuộc hành trình mới – cuộc hành trình của tri thức vượt giới hạn.

Nhà Cảm xạ học Dr. Dư Quang Châu
GS.TS - Y Dược Học Cổ truyền.

Ý kiến bạn đọc

Bạn cần đăng nhập với tư cách là Thành viên chính thức để có thể bình luận

Những tin mới hơn

Những tin cũ hơn

Viện nghiên cứu và ứng dụng Năng lượng Cảm xạ

Khả năng Nhận thức Trí thông minh đa dạng (IQ, EQ, CQ – Creative Intelligence) Tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề Trực giác và khả năng nhận biết phi logic Năng lực Thể chất Sức bền và khả năng phục hồi tự nhiên Phản xạ và khả năng ứng phó Tiềm năng tự điều chỉnh sinh...