Thôi Miên Và Sinh Lý Thần Kinh: Từ Tranh Luận Lịch Sử Đến Khoa Học Hiện Đại (Bài 01)

Chủ nhật - 03/08/2025 23:05

Thôi miên – một hiện tượng vừa mê hoặc vừa gây tranh cãi – từ lâu đã là chủ đề của các cuộc đối thoại không chỉ trong giới khoa học mà cả trong triết học, y học và nghệ thuật. Nó đặt ra một câu hỏi nền tảng: Thôi miên có phải là một trạng thái sinh lý thần kinh cụ thể, hay chỉ là một trò chơi của trí tưởng tượng và ám thị? Cuộc tìm kiếm câu trả lời cho câu hỏi ấy đã mở ra một hành trình trí tuệ trải dài hơn hai thế kỷ, bắt đầu từ các phòng khám Paris cổ kính đến những phòng thí nghiệm hiện đại bậc nhất tại Hoa Kỳ.

Thôi Miên Và Sinh Lý Thần Kinh: Từ Tranh Luận Lịch Sử Đến Khoa Học Hiện Đại (Bài 01)

Bài 1: THÔI MIÊN VÀ SINH LÝ THẦN KINH: TỪ TRANH LUẬN LỊCH SỬ ĐẾN KHOA HỌC HIỆN ĐẠI

I. MỞ ĐẦU: CÂU HỎI CHƯA DỨT VỀ BẢN CHẤT CỦA THÔI MIÊN

II. CHARCOT VÀ CUỘC CÁCH MẠNG KHOA HỌC VỀ THÔI MIÊN

Vào cuối thế kỷ 19, Jean-Martin Charcot (1825–1893) – nhà thần kinh học kiệt xuất của Pháp và người sáng lập Trường phái Salpêtrière tại Paris – đã đặt những viên gạch đầu tiên cho việc nhìn nhận thôi miên như một hiện tượng thần kinh học thực thụ.
Trong các buổi trình diễn nổi tiếng tại bệnh viện Salpêtrière, ông đã sử dụng thôi miên như một công cụ để chẩn đoán và tái hiện các triệu chứng cuồng loạn (hysteria). Theo Charcot, thôi miên không phải là một trò ảo thuật hay mê tín dân gian, mà là biểu hiện của những thay đổi sinh lý trong hệ thần kinh trung ương. Quan điểm này góp phần nâng thôi miên từ một thực hành huyền bí lên thành một đối tượng khoa học nghiêm túc.
“Cuồng loạn và thôi miên là hai dạng phản ứng thần kinh đặc biệt – có thể được quan sát, ghi nhận và phân tích như bất kỳ hiện tượng y học nào khác.”
— Charcot, Lời mở đầu trong “Les Leçons Cliniques sur l’Hystérie et l’Hypnotisme” (1889–1891)

III. TRƯỜNG PHÁI NANCY VÀ TRANH LUẬN VỀ ÁM THỊ

Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình với Charcot. Cùng thời với ông, Hippolyte Bernheim (1840–1919), người đứng đầu Trường phái Nancy, đã đưa ra một lập luận táo bạo: thôi miên không phải là một trạng thái thần kinh đặc biệt, mà chỉ đơn giản là sản phẩm của trí tưởng tượng được dẫn dắt bởi ám thị (suggestion).
Bernheim cho rằng tất cả mọi người đều có thể bị thôi miên ở một mức độ nào đó, và chính niềm tin vào người điều khiển (hypnotist) mới là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả của thôi miên, chứ không phải một “trạng thái thần kinh” đặc thù nào.

IV. ERNEST HILGARD VÀ THẾ KỶ CỦA KHOA HỌC THỰC NGHIỆM

Bước sang thế kỷ 20, trong khi những tranh luận lý thuyết còn bỏ ngỏ, thì các phòng thí nghiệm bắt đầu lên tiếng. Tại Phòng nghiên cứu Thôi miên thuộc Đại học Stanford, nhà tâm lý học lâm sàng Ernest Hilgard (1904–2001) cùng cộng sự André Weitzenhoffer (1921–2005) đã tiên phong xây dựng nền tảng thực nghiệm cho thôi miên hiện đại.
Hilgard tiến hành các nghiên cứu so sánh phản ứng sinh lý thần kinh giữa hai nhóm: người có khả năng thôi miên cao và người có khả năng thôi miên thấp. Ông nhận thấy rằng:

Nhóm có khả năng thôi miên cao phản ứng mạnh mẽ hơn với các gợi ý về vận động (ideomotor) và cảm giác (ideosensory).
Các thay đổi trong huyết áp, nhịp tim, dẫn truyền điện da cho thấy sự thay đổi rõ rệt trong trạng thái thần kinh.

Kết quả này được lượng hóa thành một công cụ nổi tiếng: Thang đo Khả năng Thôi miên của Hilgard-Weitzenhoffer, một bảng đánh giá tiêu chuẩn hóa gồm các bài kiểm tra phản ứng đối với những gợi ý được xác định trước.
Mặc dù phương pháp này chưa tính đến ảnh hưởng của người thôi miên – yếu tố “mê hoặc” nội tại – nhưng đây là bước tiến đột phá trong việc xác định một “chữ ký sinh lý” của thôi miên.

V. CÂN BẰNG GIỮA LÝ THUYẾT VÀ SINH LÝ: VẪN LÀ CÂU HỎI MỞ

Dẫu cho đã có những nỗ lực đo lường và định lượng, vấn đề cốt lõi vẫn còn gây tranh cãi: thôi miên có thực sự là một trạng thái sinh lý thần kinh độc lập, hay vẫn là một biến thể tâm lý dưới ảnh hưởng của ám thị, môi trường và niềm tin?
Thang đo Hilgard ngày nay ít được sử dụng trong thực hành lâm sàng, nhưng những nghiên cứu tiên phong ấy đã mở ra cánh cửa cho nhiều lĩnh vực mới như:

Thôi miên y học (medical hypnosis) trong giảm đau, điều trị PTSD, cai nghiện.
Thôi miên nhận thức (cognitive hypnosis) trong huấn luyện thể thao, tăng hiệu suất học tập.
Liệu pháp thôi miên kết hợp cảm xạ học, hỗ trợ truy xuất ký ức vô thức và cân bằng năng lượng.

VI. KẾT LUẬN: THÔI MIÊN – CÂY CẦU GIỮA KHOA HỌC VÀ TIỀM THỨC

Từ Charcot đến Hilgard, từ phòng khám Salpêtrière đến các thí nghiệm hiện đại tại Stanford, thôi miên vẫn là một bí ẩn vừa khoa học vừa huyền bí. Nó không chỉ là một hiện tượng sinh học hay tâm lý, mà còn là một cánh cổng mở ra chiều sâu của ý thức con người – nơi cảm xạ học, thôi miên, và sinh lý thần kinh có thể hòa quyện trong một bản giao hưởng tinh tế của tri thức và trải nghiệm.
Câu hỏi “Thôi miên là gì?” không chỉ là một vấn đề khoa học. Nó là chiếc gương soi chiếu bản chất con người – vừa lý trí, vừa huyễn hoặc – nơi mà khoa học và tâm linh cùng nhau khám phá điều kỳ diệu của tâm trí.

Nhà Cảm xạ học Dr. Dư Quang Châu
GS.TS - Y Dược Học Cổ truyền

Tags: Thôi miên

Ý kiến bạn đọc

Bạn cần đăng nhập với tư cách là Thành viên chính thức để có thể bình luận

Những tin mới hơn

Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Viện

Điều 1. Chức năng Nghiên cứu và phát triển: Tập trung vào nghiên cứu, phát triển phương pháp bấm huyệt thập chỉ, kết hợp với các phương pháp y dược học cổ truyền khác như châm cứu, xoa bóp, và sử dụng thảo dược. Đào tạo và chuyển giao kiến thức: Viện có chức năng tổ chức các khóa đào tạo về...